2023-nji ýylyň 28-nji martynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginde Arkadag şäherine, bu taslamanyň Türkmenistan üçin uly ähmiýetine hem-de ony durmuşa geçirmegiň halkara ugurlaryna bagyşlanan brifing geçirildi.
Duşuşyga daşary ýurtlaryň we halkara guramalaryň diplomatik wekilhanalarynyň, milli hem-de daşary ýurt köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň wekilleri çagyryldy.
Türkmenistanyň Daşary işler ministri Raşid Meredowyň belleýşi ýaly, Watanymyzyň Garaşsyzlygynyň hem-de özygtyýarlylygynyň pugtalandyrylmagy, onuň halkara bileleşik tarapyndan ykrar edilen Bitaraplyk hukuk derejesiniň iş ýüzünde durmuşa geçirilmegi Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Şunda ýurdumyzyň mundan beýläk-de okgunly ösüşiniň üpjün edilmegine, ykdysady kuwwatynyň pugtalandyrylmagyna, durmuş ulgamynyň toplumlaýyn döwrebaplaşdyrylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär.
Bu wezipeleri çözmek maksady bilen, giň gerimli uzak möhletleýin özgertmeler durmuşa geçirilýär. Täze taryhy eýýamda Türkmenistanda amala aşyrylýan düýpli özgertmeleriň ygtybarly binýadyny üpjün edýän milli kanunçylyk yzygiderli kämilleşdirilýär. Türkmen halkynyň baý taryhy tejribesine esaslanýan, halkara hukugyň esas goýujy ýörelgelerini we kadalaryny, döwlet gurluşynyň iň gowy tejribesini özünde jemleýän döwlet hem-de jemgyýetçilik ulgamy ösdürilýär.
Şunuň bilen baglylykda, türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy esasynda Arkadag şäherini gurmak baradaky çözgüdiň kabul edilmegi Türkmenistanyň okgunly ösüşiniň aýdyň subutnamalarynyň biridigi nygtaldy.
DIM-niň ýolbaşçysynyň aýdyşy ýaly, bu pikiriň özboluşlylygy, ilkinji nobatda, täze şäheriň pederlerimiziň şöhratly taryhynyň gözbaş alýan ýerinde, Türkmenistanyň iň gadymy künjekleriniň birinde gurulýandygyndadyr.
Şol bir wagtyň özünde, bu şäherde Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň täze taryhy eýýamda ýeten sepgitleri öz beýanyny tapýar.
Şunuň bilen birlikde, Arkadag şäheri ýurdumyzyň iri ylym-bilim, medeni we halkara merkezi bolar. Mälim bolşy ýaly, şäheriň gurluşygynda binagärligiň we şäher gurluşygynyň öňdebaryjy usullary, “akylly” şäher konsepsiýasynyň kadalary, “ýaşyl” tehnologiýalar ulanylýar.
Ýokarda beýan edilenler Arkadag şäheriniň Türkmenistanyň kanunçylygyndaky ähmiýetini hukuk taýdan berkitmek meselesine seredilmegini şertlendirdi.
Şunuň bilen baglylykda, türkmen halkynyň Milli Lideri täze şäher bilen baglanyşykly meseleleriň tutuş toplumyny düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny işläp taýýarlamak babatda birnäçe teklipleri beýan etdi. Bu ugurda alnyp barlan giň möçberli işleriň netijesinde, “Arkadag şäheri hakynda” Türkmenistanyň Kanunynyň taslamasy işlenip taýýarlanyldy. 2023-nji ýylyň 23-nji martynda bu kadalaşdyryjy hukuk resminamasy kabul edildi we oňa Türkmenistanyň Prezidenti gol çekdi. 24-nji martda bolsa Kanun resmi metbugatda çap edildi we herekete girizildi.
Şu nukdaýnazardan, bu möhüm hukuk namasynyň esasy düzgünleri bellenildi.
Birinjiden bu Kanunyň esasy düzgünleri barada aýdylanda, Arkadag şäherine ýurdumyzyň taryhynda ilkinji gezek döwlet ähmiýetli şäher derejesiniň berlendigini bellemek gerek. Täze şähere degişli başga-da kadalaşdyryjy hukuk namalary taýýarlanyldy we kabul edildi.
Ikinjiden, Arkadag şäheriniň ýerli ýerine ýetiriji häkimiýetleriniň döredilmegi we olaryň başlyklarynyň bellenilmegi Türkmenistanyň ministrlikleri, bölümleri we başlyklary tarapyndan Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we Arkadag şäheriniň hýakimi bilen ylalaşylyp amala aşyrylýar.
Üçünjiden, bu Kanun, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan bellenen we özüne jogapkär bolan Arkadag şäheriniň häkiminiň başarnygyny aç-açan kesgitleýär, şeýle hem şäherde hukuk goraýjy edaralarynyň esasy wezipelerini kesgitleýär.
Dördünjiden, Kanun ilkinji gezek şäheriň ilaty we emlägi ýaly möhüm hukuk kategoriýalarynyň takyk kesgitlemesini berýär. Kanunyň bu maddalary Türkmenistanyň hereket edýän kanunlary we degişli halkara hukuk kadalary esasynda düzüldi.
Bäşinji, Arkadag şäheriniň maiýe, maddy we tehniki upjünçiligi Türkmenistanyň kanunçylygy esasynda amala aşyrylýar.
Şeýle hem, geografiki we taryhy aýratynlyklary, sosial-ykdysady, demografiki we beýleki faktorlary göz öňünde tutup, Arkadag şäherinde iki etrapçanyň - Kyarizek we Gorjawyň döredilmegi bilen baglanyşykly kanuny hereketler kabul edildi. Mundan başga-da, türkmen halkynyň görnükli şahsyýetleriniň atlaryny şäherde ýerleşýän edaralara we guramalara dakmak barada kararlar kabul edildi.
Bellenilişi ýaly, Arkadag şäherini gurmak pikiri, onuň ýurdumyzyň syýasy kartasynda peýda bolmagy dünýä jemgyýetçiliginde uly gyzyklanma döredýär. Türkmenistanyň Daşary işler ministrligine daşary ýurtlardan we halkara guramalardan gelip gowuşýan hatlar munuň aýdyň subutnamasydyr. Hatlarda bu şäheriň özboluşlylygy, onuň häzirki zaman şäher gurluşygynyň ýokary ölçeglerine doly laýyk gelýändigi, bu şäheriň ösüşiniň ägirt uly halkara mümkinçilikleriniň bardygy bellenilýär.
Geçen ýylyň ahyrynda we şu ýylyň ilkinji aýlarynda Arkadag şäherine dürli halkara guramalaryň wekilleriniň gelip görendigi aýdyldy. Şolaryň hatarynda Birleşen Milletler Guramasynyň Senagat ösüşi guramasynyň, BMG-niň Ilatly nokatlar boýunça maksatnamasynyň, BMG-niň Daşky gurşaw boýunça maksatnamasynyň we beýleki ýöriteleşdirilen edaralaryň wekilleriniň bardygyny bellemek gerek. Şäheriň gurluşygynda ulanylan gurluşyk, binagärlik, logistik, tehnologik we dizaýn çözgütlerine daşary ýurtly hyzmatdaşlaryň ýokary baha berendikleri nygtaldy.
Brifingde Türkmenistanyň Prezidentiniň ýanyndaky Ahal welaýatynyň merkeziniň gurluşygy boýunça döwlet komitetiniň başlygy D.Orazow çykyş edip, Arkadag şäheriniň ekologik taraplaryna aýratyn ünsi çekdi. Şäheriň guruljak ýeri saýlanylanda, tebigy landşaft, daşky gurşaw ýaly şertler göz öňünde tutuldy. Adamlaryň ýaşamagy, döredijilikli zähmet çekmegi we dynç almagy üçin oňyn şertleriň döredilmegi, innowasion, interaktiw tehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagy bu şäheriň tapawutly aýratynlygydyr. Hususan-da, Arkadagdaky suw baýlyklaryny goramak barada aýdyldy, şonuň bilen birlikde ýaşyl ýerleri suwarmak üçin ulanyljak ýagyş we zeýkeş suwlaryny ýygnamak ulgamy döredildi. Umumy meýdany 2370 gektar bolan ýaşyl guşak şäheriň töwereginde ösýär. Dag etekleriniň ýeňilligini we ýeliň ýokarlanandygyny göz öňünde tutup, silden goraýan desganyň gurluşygy dowam edýär.
Şäher durmuş ulgamynyň tapawutly aýratynlygy, innowasion interaktiw tehnologiýalar bilen hyzmat edilýän adamlaryň ýaşamak, döredijilik işi, durmuşy we dynç almagy üçin amatly şertleri döretmekdir.
Şeýle hem şäheriň maýyplar üçin akylly tehnologiýalary göz öňünde tutmagy möhümdir. Mysal üçin, umumy uzynlygy 134 km bolan görmeýänler üçin taktil ýol guruldy.
Şäheriň gurluşyklarynyň taslamalary we onuň smart ulgamlarynyň programmalary işlenip taýýarlanylanda, bu işlere ýurdumyzyň ýokary okuw mekdepleriniň talyplarynyň we ýaş hünärmenleriň çekilendigini bellemek gerek. Şeýle-de ýakyn wagtda Arkadag şäheriniň ikinji tapgyrynyň gurluşygy boýunça bäsleşigiň geçiriljekdigi barada habar berildi.
Mundan soň brifing “sorag-jogap” görnüşinde dowam etdi, şol döwürde türkmen tarapy şäheriň mundan beýläk-de ösdürilmegine gönükdirilen gatnaşyjy ýurtlar we halkara guramalar bilen bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmäge gyzyklanma bildirdi. Arkadag şäheriniň halkara durmuşynyň geljegini ara alyp maslahatlaşmagyň çäginde şäher bilen, şol sanda “dogan şäherleriň” üsti bilen halkara hyzmatdaşlygy ýola goýmagyň maksadalaýyklygy beýan edildi.
Şol bir wagtyň özünde, taraplar täze "akylly" şäher düşünjesiniň, daşky gurşawyň saglyk faktory bilen utgaşmagyny we ilatyň durmuş derejesiniň gowulaşmagyny göz öňünde tutup, BSGG-nyň howandarlygynda "Sagdyn şäherler" global hereketiniň ýörelgelerine laýyk gelýändigini bellediler.
